Natalia Bażowska O nasłuchiwaniu

O czym szumią wierzby?

Natalia Bażowska jest artystką, którą zawsze fascynowało zagadnienie samego życia. Dorastała w górach, blisko natury. Ta szczególna więź i fascynacja, zaprowadziła ją na studia medyczne, a później i na Akademię Sztuk Pięknych, gdzie mogła z większą wolnością wyrażać to, co odkrywała. Na styku nauki i intuicji bada i oddaje fenomen życia, ujęty poprzez doświadczenie, które jest zarówno osobiste, jak i uniwersalne. Bohaterowie obrazów Natalii to istoty, stanowiące jedność, ale nie jednorodność, pozostające w ciągłym przepływie z innymi i swoim środowiskiem. Rzeczywistość tych prac faluje podobnie jak świat, który w perspektywie fizyki kwantowej ujawnia nam, że atom to fala. Katowicka twórczyni, zaprezentowała na swojej artystycznej drodze cykle, które na różne sposoby prezentują tą niesamowitą podróż, która choć bywa samotna, odbywa się zawsze we wspólnocie życia.

P o ł ą c z e n i e to temat, dojrzewający przez twórczą drogę artystki, stale obecny, ale akcentowany w różnych aspektach. K o m u n i k a c j a zachodzi nieustannie, na różnych poziomach (chemicznym, werbalnym i niewerbalnym). Wielu z nich nie uświadamiamy sobie, a pomimo tego odbieramy w jakiś sposób. Dociera do nas ogromna pula informacji, której nie jesteśmy w stanie w całości przyjąć i przetworzyć. Język słów i widzialnych gestów, to zaledwie powierzchnia dziejącej się ciągle wymiany. Dialog jest wszechobecny. Nawet w pozornej ciszy rozbrzmiewają przeróżne dźwięki, a także czekają “wiadomości”, wymagające innej aparatury lub zmysłów, by je odczytać. Sam sposób, w jaki maluje artystka oddaje to wielowymiarowe nasłuchiwanie. Nastawienie malarki nie jest wyrazem egotycznego, wyizolowanego ja, ale ja podłączonego pod tkankę organicznego świata i zwróconego ku wyłapywaniu jego podszeptów. Sentymentalna podróż bohaterki do krainy własnego dzieciństwa sięga pytania zawartego w tytule bajki: “O czym szumią wierzby?”. Ta wystawa to efekt dojrzewającej, znacznie doroślejszej postawy. Jednak to dziecięce pytanie kontaktuje nas z czymś pierwotnym, do czego możemy się podłączyć, a raczej jesteśmy stale podłączeni.  Wszystko jest w ciągłej łączności. Ta wiedza, to przeczucie, towarzyszy ludzkości od jej zarania. Obecna jest w świętych księgach, filozoficznych rozprawach o naturze, a także opracowaniach z dziedziny fizyki. Wszystko jest jednością. Artystka w swoim pojmowaniu rzeczywistości sięga do intuicji, na granicy mistycyzmu, co do których przybliżają się jednak naukowe odkrycia. Nawracającą konstatacją, jest stwierdzenie, które pomimo poetyckiego brzmienia odnosi się w istocie do rzeczywistości fizycznej.

Bycie w świecie, jest tutaj byciem w przepływie, interakcji, zmianie, drodze i relacji. Wielopostaciowy inny, może wieść bliźniacze życie, uwikłane w tajemnicze sploty i analogie. Natalia Bażowska zauważa wiele fascynujących obszarów wzajemnych wpływów, mających miejsce na Ziemii. Jednym z nich jest obserwacja różnych osobników tego samego gatunku, które pomimo oddzielenia miejscem i czasem, mogą żyć niejako echem niesionych przez siebie informacji. Obok zapisu DNA, istnieje hipoteza (R. Sheldreke), wedle której organizmy żywe posiadają zdolność do przekazywania pamięci o powtarzających się zdarzeniach poprzez zapisywanie ich w polu morfogenetycznym i przekazywaniu tych informacji swoim potomkom, a także innym organizmom żywym, poprzez kontakt z ich polami. To tylko jeden z przykładów niezwykłych zagadek czekających na rozwiązanie. Być może niektóre z nich już na zawsze pozostaną tajemnicą, niedostępną dla człowieka.  

Na swojej drodze dane było artystce doświadczyć niesamowitych spotkań, m.in. z niedźwiedziami w Beskidach, Bieszczadach, Kanadzie, a także zostać odprowadzoną, na trasie jednej ze swych podróży, przez wolnożyjącą sukę. Szczególne miejsce w jej sercu zajmuje bliski kontakt z wilczycą Luną, który miał miejsce w ośrodku edukacyjnym Stobnica Wilczy Park. Prywatnie, jest również przyjaciółką konia Larry’ego, członkinią rodziny psa Tytusa, i wielu innych zwierząt które były obecne w jej życiu. Podglebiem jej pracy jest nieodzowna więź z naturą, której częścią jest człowiek. Bliskość obecna jest w relacjach międzyosobowych, między jednostkami i osobnikami, a nie wyłącznie między ludźmi. Ta powszechna relacyjność i pierwotna przynależność do wspólnoty ewoluującego życia stanowi bazę naszego istnienia, a także dzieł artystki. Twórczyni pozostaje czule otwarta na możliwe wymiany i zbliżenia ze zwierzętami. Jednak daleka jest od infantylnego bambinizmu, który zapomina o właściwej naturze dzikości, w ramach której istnieje repertuar, nie tylko zachowań afiliacyjnych, ale również antagonistycznych. Dzikie zwierzęta to nie postaci z rajskiego edenu albo bajek disneya. Nie są one ani naszymi braćmi, ani poddanymi, to inne społeczności wraz z nami schwytane w sieć życia i czasu, jak wyraził to Henry Beston.  

W swojej dialogicznej postawie względem świata, twórczyni nie przedstawia innych żywych istot, ludzkich i nieludzkich, jako uprzedmiotowionych obiektów o statycznych zarysach. Nie zamyka ich w sztywnych ramach, ale oddaje proces ich stawania się, przeistaczania się w środowisku, którego stanowią integralną część. Człowiek-zwierzę podlega tym samym prawom, co reszta świata natury, i chociaż wyróżniają go specyficzne zdolności, to wiele traci, gdy z oczu znika mu sieć podstawowych połączeń, w które jest wpleciony. Prace Bażowskiej odsyłają nas do tych, nie mniej wzniosłych, choć bio-chemicznych i fizycznych wymiarów naszego egzystowania, w których to zachodzi wieloraka komunikacja, myśli stają się organiczne, a spektrum możliwego odbioru informacji i wrażeń, rozszerza się i wyczula, na płynące dookoła, feerią barw i faktur, nie-milczące otoczenie.

W obrazach Bażowskiej mają miejsce różne spotkania: ze sobą samym, Drugim naprzeciw, oraz z Innymi. Jednak nawet owo spotkanie ze sobą samym, własnymi myślami, zapętlającymi się lub płynącymi swobodnym torem, odbywa się zawsze w półprzepuszczalnym środowisku. Myślenie nie jest tutaj opozycją dla czucia i zmysłowej percepcji. Nie jest domeną zabetonowanej  i odcieleśnionej przestrzeni intelektualnej alienacji, oderwanych od życia pojęć. Myśli wyrastają z doświadczania życia, wędrują ode mnie do Ciebie, wyruszają w świat. Psyche i soma przenikają się, istnieją współzależnie. Myśli mogą piąć się w swym toku niczym rozrastająca się roślina, piętrzyć i rozchodzić niczym wiatr. Nasze ludzkie rozmowy mogą brzmieć jak szum dla organizmów nierozumiejących naszego języka. Jednocześnie, pozostajemy głusi na wielość informacji krążących w przyrodzie, sami emitując głównie biały szum i popadając w społeczną dezinformację. Prace artystki pozwalają się zatrzymać, choć niekoniecznie znieruchomieć. Budzą pragnienie leśnych kąpieli i czerpania z życiodajnego źródła. Postaci wyłaniają się zza gęstwin, wyrastają z trawy lub unoszą się w eterze, balansują na Ziemi i w gwiezdnym połączeniu. Coś je przyciąga, prowadzi, napędza. Pragnienie może być wyszeptane jak najciszej, skierowane  specjalnym kanałem ku temu, kto ma usłyszeć, by z kolei innym razem przeniknąć swoim rozedrganiem cały krajobraz.  Aż chce się zapytać: Czy zdarzyło Ci się kiedyś przyciągnąć kogoś myślami? Zdaje się, że tych umykających nam, wzajemnych powiązań i oddziaływań jest więcej, niż bylibyśmy na co dzień skłonni przypuszczać. Prace artystki prezentują świat, gdzie masa materii przepływa nieustannie, następuje wymiana energii, możliwa jest swoista synergia.

Obiekty, które stworzyła Natalia Bażowska przywołują na myśl zwapniałe skamieliny, a jednocześnie przepoczwarzające się żywe istoty, które podłączone są pod krwiobieg ewolucyjnej Matki Natury. Rozglądają się na cztery strony świata niczym Światowid i nasłuchują. Pączkujące, pierwotne bulwy wydają nowe formy i kształty, łącząc to, co umarło, z tym, co się może zrodzić. Komórki namnażają się. Organizmy rodzicielskie łączą się i wydają na świat kolejne. Zachodzi częściowe stapianie się, obecne są punkty styczne, zrośla, istoty są współzależne. Podziały na to, co ludzkie i nieludzkie zostają tu zawieszone. Przynależność gatunkowa staje się  mniej oczywista i istotna, są to po prostu stworzenia. Gadzi mózg czy subtelny umysł? Świadomość i cielesność, materia i energia, wszystko krąży i spaja się w wielkim ruchu życia. W pracach malarskich artystki, postaci wyłaniają się z tła, wyodrębniają, ale też towarzyszą sobie, dzielą los, pozostają pod wzajemnym wpływem i w polu możliwej komunikacji. Czasami łączy je wręcz jednomyślność, albo współtworzą wspólny kocioł kreacji. Istoty stanowią dla siebie lustrzane odbicie, ich życia, choć nieidentyczne, zachowują pewną dozę symetrii. 

Problematyka wystawy odnosi się do podstawy bycia, tajemnicy życia oraz rdzenia komunikacji. Powracając do tytułowego pytania, można by zapytać szerzej: O czym szumi świat? Zaprezentowano, oddane w materii malarskiej i formach przestrzennych, “zasłyszane”, poczute, mniej lub bardziej uświadomione powidoki, które docierają do artystki różnymi kanałami. Prace są owocem lat spotkań, czytania książek i publikacji naukowych, pulsowaniem atomów, które formułują się w postaci sztuki. Zapraszamy do otwartego nasłuchiwania i kontemplowania tajemnicy, razem i osobno.

  Tekst: Aleksandra Golecka