Arsenał - Mieczysław Wiśniewski - wystawa

Dążenie do porządkowania i syntezy od początku określało twórczość Mieczysława Wiśniewskiego kierunkując w sposób naturalny i organiczny wszystkie kolejne przeobrażenia.

Zaraz po studiach w 1954 r. malował obrazy przedmiotowe, ze skłonnością do kubizowania, ale już pod koniec lat 50-tych uwalnia się od przedmiotu, by skoncentrować się na konkrecie zużytych materii, workowym płótnie o różnych strukturach tkania, filcu, naklejanych na powierzchnię obrazu. Poetyka działania materii nie wynikała jednak z przypadkowych zestawień. Materiały były starannie dobierane i porządkowane. Była to propozycja odmienna od tego, co działo się wówczas na gruncie malarstwa strukturalnego. Powierzchnie napięte i sfałdowane, darte i zszywane układały się w geometryzowane płaszczyzny. Zgrzebność i oschłość materii śmietniskowej łagodziły efekty kolorystyczne, które nadawały kompozycjom często nieprzewidzianej urody malarskiej. Dopiero wprowadzenie twardego brezentu nie dającego się łatwo modelować pozbawia kompozycje upiększeń i pozostawia materii jej ascetyczne, surowe, naturalne działanie. Porządkująca funkcja geometrii ujawnia się w serii z brezentami coraz wyraźniej, by w latach 70-tych wykrystalizować się w koncepcję abstrakcji geometrycznej.

Stopniowe wyzwalanie się od konkretnie zastanego obszaru rzeczy widzianych wiodło Mieczysława Wiśniewskiego przez mikroświat konkretu fragmentarycznych materii do makroświata leżącego poza ramą trójwymiarowego obrazu. Początkowo geometria była w jego twórczości metodą syntetyzowania natury, później czynnikiem porządkującym formę, by wreszcie stać się medium dla wyrażenia ontologicznych pytań o charakter i strukturę świata. Funkcje formalno-estetyczne mają także wymiar semantyczny. Program artystycznego działania stał się w jakimś sensie także analogiczny do programów poznawczych opracowanych przez współczesną naukę, która ustanowiła obraz świata w oparciu o hipotezy nieokreśloności, prawdopodobieństwa, zmienne modele wyjaśniające. Budowanie niejednoznacznej struktury otwartej dzieła jest więc, jak pisze Umberto Eco, metaforą epistemologiczną odbijającą współczesne teorie poznania i modele rzeczywistości,

Abstrakcja jest dla Wiśniewskiego wyobrażeniem o strukturze wszechświata, który, jak dowiodła nauka, nie jest ani wieczny, ani niezmienny, sam jest skończony i ciągle zmieniający się. Nie ma sobie ani nieskończoności ani trwałości.

Dążenie do ładu i harmonii wydawać by się mogło marzeniem o świecie idealnym, bo czymże jest dziś pojęcie ładu, kiedy właśnie bezład jest częścią składową wartości dwudziestego wieku. A jednak ten pozorny chaos nie wyklucza możliwości budowania syntez w oparciu o sprzeczne, równoważne wartości. Poetyka dzieła otwartego zrodziła się w kulturze, która dopuszcza komplementarność poszukiwań i różnorodność rozwiązań. Dążenie do harmonii jest nie tylko wyrazem tęsknoty kompensującej lęki przed chaosem, ale także wyznaniem ontologicznego przekonania o istnieniu równowagi przeciwieństw. Ład w obrazach Wiśniewskiego jest w stanie chwiejnej równowagi z bezładem. Układ harmonii jest nieustannie zakłócany. Płaszczyzna obrazu jest zamknięta, ale jej elementy składowe pozostają często otwarte i zmienne. Antynomiczność tych kompozycji wyprowadzona jest z dwuznaczności przestrzeni i czasu w obrazie, który sam nie jest w bezruchu, ani jego obserwator.

Doświadczenia wyniesione ze sztuki strukturalnej wiodły Mieczysława Wiśniewskiego ku zagadnieniom przestrzeni budowanych z nakładanych na siebie płaszczyzn. Reliefowość tych kompozycji wprowadziła już wtedy jeszcze jeden element – światło, ale nie statyczne, trwale określające obraz tylko ruchome, fizyczne, płynące z zewnątrz. Przestrzeń wyznaczona klasycznymi układami geometrii Euklidesowej zyskała czwarty wymiar – czas. l tak spotkały się dwie przestrzenie: klasyczna -zamknięta i otwarta – Einsteinowska. 

Ostatni etap poszukiwań przynosi kompozycje coraz bardziej oszczędne, ograniczone do prostych układów linii i punktów nie zamykających często figury geometrycznej. Geometria sprowadza się do prostych figur oszczędnie nakładanych na płótno czasem z innego materiału. Powierzchnie obrazów pokryte są jednolicie farbą o silnym połysku. Światło ślizgając się po napiętej powierzchni zakłócanej wklęsłościami i wypukłościami tworzy w obrazie strefy aktywnych refleksów i cienia. Wystarczy zmienić miejsce i punkt widzenia, by obszary światłocienia układały się inaczej. Opozycje światła i cienia wchodzą w relacje z przestrzenią zamkniętą i otwartą – to podstawowe konstytutywne antynomie w kompozycjach Wiśniewskiego. Światło jest tu integralnym i aktywnym budulcem kompozycyjnym, dającym nieskończone możliwości modelunku powierzchni obrazu. Jest to jednak światło wolne, inaczej rozumiane niż w tradycyjnym malarstwie, gdzie nie wiązało się zwykle z barwą. W kompozycjach Wiśniewskiego związane jest z ruchem, czasem i przestrzenią i jako takie wychodzi poza zakres wąskich związków z estetyką. Jest bowiem uniwersalnym elementem struktury świata i łączy się z modelem kosmologicznym, który posiada naturę światła – jest dynamiczny.

Idea światła nawiązuje w obrazach Wiśniewskiego do rozległej w dziejach symboliki, w której kryło się pytanie o prabudulec i praelement życia. Nauka współczesna potwierdziła jego metaforyczny sens wyrażający istnienie, trwanie a także absolut piękna.

Autor: Zofia Wartak